حال اینکه معنای واقعی بیت‌المال چیست؟ باید در چه راه‌های مصرف شود؟ درآمد بیت‌المال از کجا تامین می‌شود ؟و اگر کسی به این اموال دسترسی داشته و به نفع خود از آن استفاده کند قانون با وی چگونه برخورد خواهد کرد؟ از موضوعاتی است که «قانون» در گفت وگو  با دکتر موسی‌الرضا اکبری قاضی دیوان عالی کشور به آنها پرداخته است .

اصولا بیت‌المال به چه معناست؟ مصادیق بیت‌المال چیست؟

در قانون، تعریفی از بیت‌المال صورت نگرفته است ولی عملا هر جا بحث تعلق مال به عموم مردم مطرح باشد نوعا از لفظ بیت‌المال استفاده می‌شود. برای مثال، مالیاتی که دولت از مردم دریافت می‌کند یا هزینه‌هایی که دولت به عنوان متولی خزانه انجام می‌دهد بیت‌المال تلقی ‌می‌شود. این اعتبار  خزانه عمومی‌راکه درآمد دولتی در آن واریز می‌شود و تحت عنوان خزانه‌داری کل در قوانین از آن یاد شده است و محل هزینه‌های عمومی‌است و در قانون بودجه به آن اشاره می‌شود می‌توان بیت‌المال نامید. بیت‌المال لفظی قدیمی‌و مفهوما فقهی است که حکایت از سهیم بودن عموم مردم در آن مال است. یعنی مالی که تعلق به فرد یا افراد خاصی نداشته باشد و متعلق به عموم مردم باشد بیت‌المال نامیده می‌شود این عبارت ترکیبی است که مرکب از دوکلمه بیت و مال است. بیت به معنی خانه و مال هم هر آن چیزی که در بازار ارزش داد و ستد داشته باشد ولی معنی اصطلاحی این عبارت تا اندازه‌ای از معنی لغوی آن فاصله گرفته واصطلاحا عبارت مزبور در معنای فوق که به معنی مال متعلق به عموم مردم است مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این‌معنا عبارت مزبور هم به معنی مکان است هم به معنی خود پول متعلق به عموم مردم. در معنی نخستین به محل نگهداری مال متعلق به مردم مد نظر است. برای مثال وقتی گفته می‌شود این پول باید به بیت‌المال برگردد معنی نخست مراد است.

تصرف غیر مجاز در اموال دولتی موضوع ماده 598 قانون مجازات اسلامی‌بخش تعزیرات سال 75 یکی دیگر از این مصادیق است. سرقت از اموال دولتی و جرائمی‌که به نوعی موضوع آن‌ها خروج مال از حیطه مالکیت دولت یا کاهش منفعت عمومی‌یا عدم ورود مال به حیطه مالکیت دولت است در این باب قابل بررسی هستند.

 آیا در مورد سوءاستفاده از بیت‌المال در قانون جرم انگاری صورت گرفته است؟ اصولا در مورد بیت‌المال عنوان می‌شود که این اموال مربوط به همه مردم است حال اگر کسی از بیت‌المال سرقت کند آیا حد سرقت در مورد این افراد جاری می‌شود یا خیر؟

مصادیق متعددی از جرائم را می‌توان در ارتباط با بیت‌المال مورد توجه قرار داد. به عنوان مثال،اختلاس موضوع ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبان اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری مصوب سال 67 مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان خیانت در امانت مامور دولتی نسبت به مالی که حسب وظیفه به وی سپرده شده است یکی از این موارد است.تصرف غیر مجاز در اموال دولتی موضوع ماده 598 قانون مجازات اسلامی‌بخش تعزیرات سال 75 یکی دیگر از این مصادیق است. سرقت از اموال دولتی و جرائمی‌که به نوعی موضوع آن‌ها خروج مال از حیطه مالکیت دولت یا کاهش منفعت عمومی‌یا عدم ورود مال به حیطه مالکیت دولت است در این باب قابل بررسی هستند. برای مثال دسیسه و تقلب در معاملات دولتی،تبانی در معاملات دولتی و حتی ارتشا به عنوان یکی از جرائم فرعی در این ارتباط قابل توجه هستند.سرقت از اموال به طور کلی و به‌خصوص در مورد اموال دولتی به عنوان بیت‌المال تابع عمومات مربوط به جرم انگاری در مورد سرقت است. ولی قانونگذار سرقت از اموال دولتی را مستوجب حد سرقت نمی‌داند. شاید دلیل این امر سهیم بودن خود سارق در مالکیت اموال دولتی باشد.چون اموال دولتی به عنوان بیت‌المال متعلق به تمامی‌اتباع ایران است و هر تبعه ایرانی صرف‌نظر از جنسیت، نژاد و مذهبش در بیت‌المال سهیم است.

 بیت‌المال در چه مصارفی می‌تواند هزینه شود؟ و چه کسانی مسئول هزینه کردن این اموال هستند؟

محل هزینه بیت‌المال همان هزینه‌های عمومی‌است که در قانون بودجه هر سال محل مصرف آن مشخص می‌شود و مسئولیت مصرف آن با دولت است که اساسا بر اساس قانون بودجه سالانه اقدام به مصرف آن می‌کند.

 مرجع رسیدگی کننده به سوءاستفاده از بیت‌المال کیست؟

مرجع رسیدگی به سوءاستفاده از بیت‌المال مراجع قضایی هستند. در قانون اساسی، دادگستری به عنوان مرجع تظلمات عمومی‌شناخته شده است.هرچند نهادهای غیر قضایی ناظر بر مصرف بیت‌المال نیز مانند دیوان محاسبات کشور و سازمان بازرسی کل کشور وجود دارند ولی در نهایت اگر در جریان این نظارت‌ها و بازرسی‌ها وقوع جرمی‌کشف شود، دادگستری رسیدگی می‌کند.

 چگونه با سوءاستفاده کنندگان از بیت‌المال برخورد می‌شود؟

همانند جرائم دیگری که در جامعه ارتکاب می‌یابند و دادگستری به آن‌ها رسیدگی می‌کند به جرائم ارتکاب یافته در ارتباط با بیت‌المال نیز رسیدگی می‌شود و کیفیت یا ترتیب خاصی در قانون پیش‌بینی نشده است.

 آیا اموال دولتی جزئی از بیت‌المال است؟

اموال دولتی جزئی از بیت‌المال است و حتی می‌توان گفت کل بیت‌المال است. ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا تمام بیت‌المال در دولت خلاصه می‌شود؟ در پاسخ می‌توان گفت هم بله هم خیر، دلیل مثبت بودن پاسخ آن است که دولت متولی بیت‌المال شناخته می‌شود و مالکیت اموال عمومی‌با دولت است که این مالکیت، جنبه کشوری دارد. برای مثال هر ریالی که وارد خزانه می‌شود متعلق به عموم مردم است هرچند مبلغ واریزی توسط شهروند تهرانی و در تهران باشد. دلیل منفی بودن پاسخ آن است که در هر شهری اموالی وجود دارند که متعلق به عموم شهروندان آن شهر است. برای مثال، اراضی تحت مالکیت شهرداری تهران متعلق به شهروندان تهرانی است و شهرداری تهران نمی‌تواند اموال مزبور را بفروشد ودر راستای منافع شهروندان سایر شهرها مورد استفاده قرار دهد. به این اعتبار بین اموال عمومی‌و دولتی باید قائل به تفصیل شد و بیت‌المال را ناظر به اموال دولتی دانست و اموال شهرداری را جزو اموال عمومی‌(عمومی‌به معنی غیردولتی ونه عموم مردم ) تلقی کرد.

 به نظر شما راهکار جلوگیری از سوءاستفاده از بیت‌المال چیست؟

نظار‌ت‌های موثر و قوی بر مصرف و هزینه‌و تخصیص اموال دولتی و نیز برخوردهای دقیق و قاطع با جرائم ارتکاب یافته علیه بیت‌المال از اهرم‌های مبارزه با سوءاستفاده از بیت‌المال تلقی می‌شوند. نظارت مردم و اطلاع‌رسانی آنان نیز اهرم کنترل اجتماعی موثری خواهد بود.

مطالب فوق برگرفته از شبکه تبیان ، مورخ 18.8.1392 می باشد. آدرس سایت اخذ اطلاعات: http://www.tebyan.net

نظر وبلاگ در خصوص مطالب فوق(وبلاگ قصد توهین یا هجمه بر هیچ فرد ، گروه و یا سازمانی را نداشته و حق سازمان بهزیستی و هر ذی نفع دیگری برای ارسال جوابیه و ارایه هرگونه توضیح مستند با در نظر گیری قوانین و رعایت اصول اخلاقی محفوظ است):